ΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΟΥΣΙΕΣ: ΤΟ ΑΣΧΗΜΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ

«Φορέσαμε τις ασουλούπωτες μάσκες

την τελευταία στιγμή,

Αλλά κάποιος συνέχισε να ουρλιάζει

και να σκοντάφτει,

Να παραπαίει σαν να ΄ταν στη φωτιά ή τον ασβέστη.

Στη σκοτεινιά, μέσα από τα παχνιασμένα τζάμια

και παχύ πράσινο φως ,

Σαν κάτω από πράσινη θάλασσα ,

τον είδα να πνίγεται.»(¹⁾

Γουίλφρεντ Όουεν, Dulce et Decorum Est

 

«Ουδέν κακόν, αμιγές καλού» υποστήριζαν οι Αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι, θεωρώντας ότι   το καλό και το κακό, η ευτυχία με την δυστυχία, η χαρά με την λύπη βαδίζουν χέρι-χέρι στην ζωή μας εμπεριέχοντας η μία την άλλη . Οι εφαρμογές της Χημείας δεν αποτελούν εξαίρεση του διαχρονικού αυτού κανόνα, με την έρευνα να γεννά ευλογημένα αγαθά σε κάποιο πεδίο και ταυτόχρονα εργαλεία θανάτου. Τα φωτισμένα μυαλά που στρατεύτηκαν στην έρευνα της ατομικής ενέργειας τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα χάραξαν τον δρόμο για εφαρμογές ζωής, όπως τα ιατρικά διαγνωστικά μηχανήματα, αλλά δημιούργησαν και τις βόμβες που σκόρπισαν όλεθρο και φρίκη. Είναι φυσικά  γνωστό ότι η διαχείριση μιας εφεύρεσης, ή κάποιας καινοτομίας από ένα σημείο και πέρα ξεφεύγει από τους επιστήμονες δημιουργούς και περνά σε χέρια πολιτικών, επιχειρηματιών,  κλπ των οποίων τα κίνητρα και οι σκοποί δεν είναι πάντα αγαθά.

Στην ενότητα αυτή θα γνωρίσουμε το «πολύ μαύρο πρόσωπο» της Χημείας, δηλαδή τις Πολεμικές Χημικές Ουσίες (ΠΧΟ). Αν και δύσκολα θα μπορέσει κάποιος να διακρίνει το καλό σε μια έρευνα που προορισμός της είναι η αφαίρεση ανθρώπινων ζωών, εν τούτοις και στην περίπτωση αυτή ισχύει το «ουδέν κακόν αμιγές καλού», με παράλληλες εφαρμογές που διευκολύνουν τον βίο μας. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το παρακάτω. Οι Γερμανοί χημικοί  Franz Fischer και Hans Tropsch  το 1925  προκειμένου να δώσουν λύση στο πρόβλημα των τεράστιων αναγκών σε καύσιμα της  Γερμανίας πρότειναν μέθοδο παρασκευής συνθετικής βενζίνης και υγρών υδρογονανθράκων  από την υγροποίηση  του άνθρακα. Η μέθοδος αξιοποιήθηκε για τον ενεργειακό ανεφοδιασμό της πολεμικής  μηχανής των Γερμανών , αλλά έμεινε μετά τον πόλεμο σαν πολύτιμη παρακαταθήκη στην  ανθρωπότητα. Ένα ακόμη παράδειγμα αποτελεί η νιτρογλυκερίνη, η οποία όπως θα διαβάσετε στην επόμενη ενότητα, εκτός από θανατηφόρο εκρηκτικό, χαράσσει βουνά  για να περάσουν δρόμοι, αλλά είναι  και αποτελεσματικό φάρμακο για την στηθάγχη!

Οι ΠΧΟ είναι χημικές ουσίες προορισμένες να θανατώνουν κάθε μορφή ζωής σε μεγάλη κλίμακα. Ορισμένες από αυτές αρχικά δημιουργήθηκαν με σκοπό να εξοντώνουν έντομα ή παράσιτα, στην συνέχεια όμως βρήκαν αποτελεσματική  εφαρμογή στα τρομερά πεδία του πολέμου. Πρόκειται για ύπουλα όπλα γιατί συνήθως δεν γίνονται άμεσα αντιληπτά και «μη δίκαια» διότι σκοτώνουν αδιακρίτως εμπόλεμους και  άμαχους, νέους και παιδιά, άνδρες και γυναίκες, ανθρώπους ζώα και φυτά.  Για τους λόγους αυτούς έχουν θεσπισθεί διεθνείς συνθήκες περιορισμού, ή απαγόρευσής τους , τις οποίες ως είθισται οι ισχυροί του Πλανήτη αγνοούν επιδεικτικά , ειδικά όταν δεν διατρέχουν κίνδυνο αντιποίνων. (…ο φόβος βλέπετε φυλάει τα έρημα που λέγανε  οι παλιοί).  Η χρήση των ΠΧΟ επιβεβαιώνει  δυστυχώς την ρήση του Άγγλου φιλόσοφου Τόμας Χομπς (Thomas Hobbes) ότι ο άνθρωπος είναι λύκος για τον συνάνθρωπό του. (“Homo homini lupus”)

Η Χημεία βγήκε …πολύ νωρίς στον πόλεμο. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν την «τιμή» των πρώτων χημικών εφαρμογών  στα πεδία των μαχών. Όπως μας πληροφορεί ο μέγας ιστορικός Θουκυδίδης στο 2^ο βιβλίο του, το 429 π. Χ. Ο βασιλιάς της Σπάρτης Αρχίδαμος ο Β’ , κατά την πολιορκία των Πλαταιών , έσκαψε  τάφρο περιμετρικά της πόλης , και αφού την γέμισε με πίσσα και θειάφι, έβαλε φωτιά. Οι αποπνικτικοί καπνοί του διοξειδίου του θείου ανάγκασαν τους πολιορκημένους να παραδοθούν. Και βέβαια ας μη λησμονούμε την πολύ απλή πανάρχαια πρακτική της αχρήστευσης των πηγαδιών με δηλητηριώδεις ουσίες, ή πτώματα. Χημικό όπλο είναι κι αυτό.⁽²⁾

Αιώνες αργότερα τα χημικά όπλα εξελίχθηκαν και οι Βυζαντινοί χρησιμοποίησαν το περίφημο «Υγρό Πυρ». Μπορούμε να πούμε ότι ήταν το απόλυτο όπλο της περιόδου εκείνης και χρησιμοποιήθηκε τόσο για επιθετικούς όσο και για αμυντικούς σκοπούς. Το Υγρό Πυρ ήταν ο κύριος λόγος της αποτυχίας των Αράβων να καταλάβουν την Κωνσταντινούπολη επί Βασιλείας Κωνσταντίνου του Δ’ (674-678 μ. Χ.) Παρόμοια τύχη είχαν και οι νέες επιθέσεις των Αράβων το 717 μ. Χ. όπως και των Ρώσων το 941 μ. Χ. Εφευρέτης του υγρού πυρός θεωρείται ο Έλληνας αρχιτέκτων Καλλίνικος ο οποίος στο βασικό συστατικό του όπλου που ήταν η νάφθα, δηλ. ακατέργαστο πετρέλαιο, πρόσθεσε ασβέστη (οξείδιο του ασβεστίου) και Νίτρο (νιτρικό κάλιο). Ο ασβέστης χρησιμοποιήθηκε γιατί αντιδρά με νερό και κατά την εξώθερμη αυτή αντίδραση ανεβάζει την θερμοκρασία σε πολύ υψηλά επίπεδα, οπότε ελευθερώνονται από την νάφθα οι πτητικοί υδρογονάνθρακες που αναφλέγονται. Παράλληλα εκλύονται μεγάλοι όγκοι των αερίων διοξειδίου του άνθρακα, διοξειδίου του θείου και αζώτου.  Είναι εντυπωσιακό , ότι η σύσταση αυτή είναι σχεδόν ίδια με της πυρίτιδας που αποτελείται από άνθρακα, θείο και νίτρο! Η πυρίτιδα θεωρείται κινέζικη εφεύρεση, αν και τελειοποιήθηκε πολύ αργότερα. Οι Άγγλοι τη χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά εναντίον των Γάλλων στη μάχη του Κρεσί, στις 26 Αυγούστου του 1346, κατά τη διάρκεια του Εκατονταετούς Πολέμου.⁽²⁾

Ο μεγαλοφυής πολυ-επιστήμονας Λεονάρντο Ντα Βίντσι , έβαλε την δική του πινελιά στον καμβά των ΠΧΟ. Πρότεινε «χειροβομβίδες» που θα περιείχαν δηλητηριώδεις ενώσεις του Αρσενικού!

Το 1591 ο Γερμανός επιστήμων Μπρέχτελ στο έργο του «περί πυροβολικής» προτείνει μέθοδο κατασκευής οβίδων με γόμωση από Αρσενικό , Υδράργυρο, και δηλητηριώδη φυτά, η έκρηξη των οποίων θα ελευθέρωνε νευροτοξικά αέρια.

Η πρώτη βόμβα με χημικά αέρια που προκαλούσαν έντονο βήχα κατασκευάσθηκε από τον Γάλλο Χημικό Λεφορτιέ το 1830.

Το 1887 ο Γερμανός (πάλι) καθηγητής Χημείας στο Μόναχο Αδόλφος Φον Μπάουερ ανακαλύπτει τα δακρυγόνα αέρια.

Οι έρευνες προχωρούσαν με γοργούς ρυθμούς και ήταν πλέον ώριμες οι συνθήκες για την επίσημη πρεμιέρα  του χημικού πολέμου. Το σκηνικό του τρόμου άνοιξε στις 22 Απριλίου του 1915 στο Υπρ του Βελγίου στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο με χρήση  χλωρίου. Η Γερμανία έκανε πρώτη χρήση δηλητηριωδών αερίων με τραγικά αποτελέσματα σε ανθρώπινες ζωές. Πέντε χιλιάδες νεκροί και εκατό χιλιάδες εκτός μάχης ήταν ο απολογισμός της γερμανικής επίθεσης. Οι σύμμαχοι αιφνιδιάστηκαν  και προσπάθησαν να αμυνθούν στο πρασινωπό αποπνικτικό αέριο ακόμη και με ανορθόδοξες μεθόδους. Ο Καναδός λοχαγός Μπερτράντ , που κατά ευτυχή συγκυρία ήταν χημικός, διέταξε τους άνδρες του να βρέξουν με ούρα οτιδήποτε ύφασμα είχαν στη διάθεσή τους (κασκόλ, μαντήλια κλπ) και στη συνέχεια να τυλίξουν με το βρεγμένο πανί τα πρόσωπά τους, έτσι ώστε τα δηλητηριώδη αέρια να φιλτράρονται πριν περάσουν στο αναπνευστικό τους σύστημα.  Ο λοχαγός γνώριζε ότι η ουρία αντιδρούσε και εξουδετέρωνε το χλώριο περιορίζοντας έτσι την δραστικότητά του. ⁽²⁾

Εγκέφαλος της πολεμικής χημικής βιομηχανίας ήταν ο διακεκριμένος χημικός Φριτς Χάμπερ (Fritz Haber 1868-1934), ο οποίος μάλιστα τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ το 1919 για την περίφημη σύνθεση της αμμωνίας από Άζωτο και  Υδρογόνο. Στον Χάμπερ ανήκει η πατρότητα του χλωρίου ως ΠΧΟ. Μάλιστα ο ίδιος προσωπικά επόπτευσε στο Υπρ την πρώτη του χρήση.  Οι απάνθρωπες αυτές δραστηριότητες του γερμανού χημικού λέγεται ότι οδήγησαν την γυναίκα του σε αυτοκτονία. Ο ίδιος μετά τον πόλεμο κατέφυγε στην Ελβετία, φοβούμενος ότι θα δικασθεί σαν εγκληματίας πολέμου. Αντί για δίκη …τιμήθηκε μετά τον πόλεμο με το βραβείο Νόμπελ!

Η απάντηση των άγγλων  στην χρήση χημικών ήταν φυσικά η αναμενόμενη.  Στην Βρετανία συγκεντρώνεται η αφρόκρεμα των χημικών σε τριάντα τρία εργαστήρια  και με πυρετώδεις ρυθμούς προετοιμάζουν την παραγωγή αποτελεσματικών ΠΧΟ.  Ρίχνουν στην μάχη τόνους χλωρίου και σε  μία και μόνο μάχη καταφέρνουν να αιχμαλωτίσουν 3.000 Γερμανούς.

Αν και το χλώριο είχε την «τιμή» να είναι η πρώτη σε χρήση ΠΧΟ σε μεγάλης κλίμακας σύρραξη, το 80% των θανάτων από χημικές ουσίες κατά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο  προήλθε από ένα άλλο θανατηφόρο αέριο το φωσγένιο. Αν και πρόκειται για χημικό  του «σκότους», η παρασκευή του από διοξείδιο του άνθρακα και χλώριο απαιτεί φως, όπως φανερώνει και το όνομά του. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στις 19 Δεκεμβρίου 1915 από τους γερμανούς (και πάλι!).  Έξη μήνες αργότερα η σκυτάλη του θανάτου περνάει στους Βρετανούς που ρίχνουν το φωσγένιο στην μάχη του Σομ (Βέλγιο). Το αέριο αυτό μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο σε αναλογία μόλις 1:50.000  στον αέρα! Μάλιστα επειδή είναι άχρωμο , σχετικά άοσμο (έχει οσμή φρεσκοκομένου χόρτου)  και άγευστο δεν γίνεται αντιληπτό άμεσα και αιφνιδιάζει τον αντίπαλο, όταν πλέον είναι πολύ αργά. Ο θάνατος από εισπνοή φωσγενίου συνήθως έρχεται μετά από μία έως δύο ημέρες. Οι Βρετανοί έριξαν στον πόλεμο 1500 τόνους φωσγενίου! Μάλιστα ανέβασαν το επίπεδο της αποτελεσματικότητας χρησιμοποιώντας στην μάχη του Αρά στις 9 Απριλίου 1917 εκτοξευτήρες Λίβενς , βάζοντας με τον τρόπο αυτό στο περιθώριο τον παράγοντα του ανέμου.

Το φωσγένιο, όπως και τα χλώριο, είναι βαρύτερο του αέρα (σημαντικό πλεονέκτημα για ΠΧΟ, αλλά είκοσι φορές πιο δηλητηριώδες από το χλώριο. Ανήκει στις ασφυξιογόνες ουσίες και θεωρείται πολύ αποτελεσματική ΠΧΟ διότι είναι σταθερή μέχρι την υψηλή θερμοκρασία των 1000 ^οC.

Την ζοφερή περίοδο του πρώτου παγκοσμίου πολέμου οι Γερμανοί (για μια ακόμη φορά!) παρασκεύασαν ένα νέο χημικό όπλο , το «αέριο της μουστάρδας», (διχλωρο-διαιθυλενο-σουλφίδιο), το οποίο ονόμασαν LOST  από τα αρχικά Γερμανών χημικών Λόμελ και Στάινκοφ  που το παρασκεύασαν. Το νέο χημικό όπλο ρίχτηκε στο Υπρ του Βελγίου, (γι αυτό και οι Γάλλοι το ονόμασαν Υπερίτη), στις 12 Ιουλίου 1917 και αποτέλεσε πολύ δυσάρεστη έκπληξη για τα Βρετανικά στρατεύματα.  Αυτή τη φορά το περιεχόμενο των γερμανικών οβίδων ήταν ένα δύσοσμο καφέ υγρό που μύριζε σκορδάτη μουστάρδα, εξ ου και η ονομασία του. Ήταν ένα χημικό ιδιαίτερα καυστικό και τοξικό, που όταν ερχόταν σε επαφή με το δέρμα προκαλούσε υπεραιμία και εγκαύματα δευτέρου βαθμού. Μέσα σε ελάχιστες ώρες τα αιμοφόρα αγγεία καταστρέφονταν με συνέπεια σοβαρότατες λοιμώξεις και τελικά τον θάνατο. Μόνο που ο θάνατος έρχονταν αργά και βασανιστικά μετά από αρκετές ημέρες ύστερα από προσβολή του αναπνευστικού συστήματος.  Στο σημείο αυτό παραθέτω ένα   απόσπασμα από το έργο «εκτυφλωτικό σκοτάδι» του Βέλγου Pierre Mertens στο οποίο αποτυπώνεται όλη η φρίκη του πολέμου. « Η σιωπή σε κάνει τρελό από αγωνία.  Όλα τα νεύρα σου πάλλονται. Φοβάσαι το χειρότερο. Συχνά δικαιώνεσαι: κύματα χλωρίου ή υπερίτη ή κίτρινου αερίου κυλούν από το ένα  χαράκωμα στο άλλο. Μόλις που προλαβαίνεις να φορέσεις τη μάσκα σου, ο ιδρώτας θαμπώνει τα ματογυάλια, δεν ξέρεις πια που βρίσκεσαι. Τυφλωμένοι οι άνδρες της ίδιας στρατιάς τρεκλίζουν πέφτοντας χωρίς να αναγνωρίζονται ο ένας πάνω στον άλλο, έτοιμοι να συμπλακούν μεταξύ τους με τις μπαγιονέτες. Αν δεν αντέξουν άλλο και βγάλουν την πιθηκίσια μάσκα τους, φυσαλίδες θ΄ αρχίσουν να βγαίνουν από τα μάτια και τα ρουθούνια τους και θα ξεράσουν κομμάτια από τα πνευμόνια τους.» ⁽¹⁾

Και η ειρωνεία της ιστορίας… Στις 14 Οκτωβρίου του 1918, κατά την τελική επίθεση με χημικά των συμμάχων σε ένα Βελγικό χωριό του μετώπου, προσβάλλεται σοβαρά ένας Γερμανός δεκανέας, ο οποίος μεταφέρεται με φρικτούς πόνους στο νοσοκομείο του Πάσεβαλκ κοντά στο Βερολίνο, όπου παραμένει για αρκετούς μήνες. Τελικά, ευτυχώς για τον ίδιο αλλά δυστυχώς για την  ανθρωπότητα αποθεραπεύεται. Το όνομα του δεκανέως, Αδόλφος Χίτλερ!

Οι Γάλλοι αργότερα (1936) στο εργοστάσιο χημικών τους στο Κλαμενσύ καινοτομούν και παρασκευάζουν απόθεμα 4.000.000 κεραμικών χειροβομβίδων με περιεχόμενο αέριο μουστάρδας. Έξυπνη ιδέα, διότι οι χειροβομβίδες αυτές δεν είχαν πυροκροτητές, ή εκρηκτικό , απλά ρίχνονταν από ύψος και ελευθέρωναν το θανατηφόρο περιεχόμενό τους με την θραύση τους στο έδαφος!

Το 1918 στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον εμπλουτίζουν τον κατάλογο του θανάτου με  μια νέα ΠΧΟ ταχύτατης δράσης τον Λεβισίτη. (Από τον δρ. Λέβις που τον ανακάλυψε). Ο Λεβισίτης όταν βρίσκεται σε σχετικά υψηλή συγκέντρωση στον αέρα, προσβάλλει άμεσα τους πνεύμονες και προκαλεί τον θάνατο μέσα σε δέκα λεπτά! Σε επαφή με το δέρμα προκαλεί σοβαρότατα εγκαύματα, ενώ όταν έλθει σε επαφή με τα μάτια μπορεί να προκαλέσει ακόμη και τύφλωση. Τέλος μπορεί να χτυπήσει και το νευρικό σύστημα οδηγώντας  τα θύματα σε αυτοκτονία.  (Μιλάμε για «πολυεργαλείο θανάτου»!) Πρόκειται για βαρύ χημικό , είναι επτά φορές βαρύτερο του αέρα, και μη αναφλέξιμο, κάτι που αποτελεί   σημαντικό πλεονέκτημα. Μπορεί να ψεκασθεί από αεροπλάνα  και να ρέει σε λεπτό διαμερισμό. Διαπερνά τα ρούχα πολύ εύκολα, όπως και ορισμένα πλαστικά, στοιχεία που τον καθιστούν ιδιαίτερα αποτελεσματικό. Δεν ήταν επομένως τυχαίο ότι αποκλήθηκε «δρόσος του θανάτου». Λεβισίτη χρησιμοποίησε ο Μουσολίνι στην Αιθιοπία αν και η Ιταλία είχε υπογράψει το πρωτόκολλο της Γενεύης.

Στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο ο χημικός πόλεμος ήταν ο θλιβερός πρωταγωνιστής του θανάτου. Χρησιμοποιήθηκαν 125.000 τόνοι ΠΧΟ προκαλώντας 3.000.000 προσβολές από τις οποίες οι 91.000 θανατηφόρες. Η ανθρωπότητα που βίωσε την απόλυτη φρίκη  δρομολόγησε διαδικασίες  για τον περιορισμό της παραγωγής και της χρήσης των ΠΧΟ. Αλλά αποδείχθηκε ότι όσο εύκολη είναι μια συμμαχία για την  επιβολή του κακού τόσο δύσκολη είναι η κοινή συναίνεση για το καλό. Στις 17 Ιουνίου του 1925  υπογράφεται η συνθήκη της Γενεύης για απαγόρευση της χρήσης ΠΧΟ από τριάντα οκτώ μόνο κράτη.(μεταξύ των οποίων ΗΠΑ, Βρετανία Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία , Ιαπωνία, Καναδάς) Η σοβιετική Ένωση, ενώ συμμετείχε στην διαδικασία δεν υπέγραψε τελικά.  Αλλά η επικύρωση της συνθήκης  από τα κοινοβούλια ήταν μια πονεμένη ιστορία. Η  Ιταλία την επικύρωσε τρία χρόνια αργότερα, η Γερμανία τέσσερα , η Βρετανία πέντε , ενώ η Ιαπωνία και οι ΗΠΑ μετά από 45 χρόνια, δηλ. το 1970! ⁽³⁾

Με δεδομένη την κατάχρηση ΠΧΟ στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και λαμβάνοντας υπόψη την αλματώδη εξέλιξη τους, θα περίμενε κανείς την επίγεια «κόλαση» στο πεδίο αυτό, κατά τον  ακόμη πιο φρικτό δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Ο Χίτλερ είχε ήδη στα χέρια του τα τρομερά αέρια νεύρων ταμπούν και σαρίν δοκιμασμένα στα εργαστήρια της Βέρμαχτ. Μάλιστα ζήτησε να παρασκευασθούν 20.000 τόνοι σαρίν, ενώ φρόντισε τα εργοστάσια παρασκευής τους να είναι  υπόγεια ώστε να προφυλάσσονται από τους συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Και φυσικά δεν είχε κανένα ηθικό ενδοιασμό στην χρήση τους. Αλλά και στο άλλο στρατόπεδο οι Βρετανοί  ήταν πάνοπλοι και είχαν επεξεργασθεί πλήρες σχέδιο χρησιμοποίησης χημικών όπλων στην περίπτωση που οι Γερμανοί κάνανε  απόβαση σε νησί τους.  Τελικά  υπήρχε μια ισορροπία  τρόμου , που εμπόδισε τις δύο πλευρές να προχωρήσουν σε μαζική χρήση ΠΧΟ εφόσον γνωρίζανε ότι τα αντίποινα στον άμαχο πληθυσμό θα ήταν τρομακτικά. Έτσι σχεδόν αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου ο Βρετανός πρεσβευτής στην Βέρνη μεταφέρει μήνυμα μέσω της ουδέτερης Ελβετίας στον Χίτλερ, ότι η Βρετανία σκοπεύει να τηρήσει την συνθήκη της Γενεύης και να μην κάνει χρήση ΠΧΟ. Σε λίγες ημέρες έρχεται η απάντηση από την άλλη πλευρά ότι και οι Γερμανοί θα τηρούσαν την ίδια συνθήκη.

Αυτό όμως που οι Ναζί δεν τόλμησαν να χρησιμοποιήσουν εναντίον της οργανωμένης και εξοπλισμένης Βρετανίας, το εφάρμοσαν σε εκατομμύρια άοπλους και αθώους άμαχους στα στρατόπεδα – κολαστήρια θανάτου. Μεταφέρω αποσπάσματα από την εγκυκλοπαίδεια του Ολοκαυτώματος  που αποδίδουν πιστά και απλά δίχως υπερβολές την φρίκη της μαζικής εξόντωσης. «Οι Ναζί άρχισαν να πειραματίζονται με δηλητηριώδη αέρια ως μέσο μαζικής δολοφονίας στα τέλη του 1939 με την εξόντωση ατόμων με διανοητικές διαταραχές («ευθανασία»). Η λέξη «ευθανασία» ήταν ένας ευφημισμός των Ναζί που αναφερόταν στη συστηματική εξόντωση όσων οι Ναζί θεωρούσαν «ανάξιους ζωής» λόγω πνευματικών ασθενειών ή σωματικής αναπηρίας. Στα πλαίσια του Προγράμματος Ευθανασίας δημιουργήθηκαν έξι κέντρα εξόντωσης με χρήση δηλητηριωδών αερίων: Bernburg, Brandenburg, Grafeneck, Hadamar, Hartheim και Sonnenstein. Αυτά τα κέντρα εξόντωσης έκαναν χρήση καθαρού μονοξειδίου του άνθρακα, το οποίο παραγόταν με χημικά μέσα. Μετά την εισβολή στη Σοβιετική Ένωση τον Ιούνιο του 1941 και τις μαζικές εκτελέσεις αμάχων από τα Einsatzgruppe (κινητές μονάδες εξόντωσης), οι Ναζί πειραματίστηκαν με τη χρήση φορτηγών-θαλάμων αερίων για μαζικές δολοφονίες. Τα φορτηγά-θάλαμοι αερίων ήταν καμιόνια με καρότσες που έκλειναν αεροστεγώς, στο εσωτερικό των οποίων διοχέτευαν τα αέρια από την εξάτμιση του κινητήρα. Η χρήση των φορτηγών-θαλάμων αερίων σταμάτησε όταν τα μέλη των Einsatzgruppe παραπονέθηκαν για σωματική κόπωση και ψυχική οδύνη λόγω των μαζικών εκτελέσεων μεγάλων αριθμών γυναικόπαιδων. Επίσης, η χρήση θανατηφόρου αερίου ήταν πιο οικονομική. Το 1941 τα SS κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ο εκτοπισμός των Εβραίων προς στρατόπεδα εξόντωσης (όπου θα εκτελούνταν σε θαλάμους αερίων) ήταν ο αποδοτικότερος τρόπος για την επίτευξη της «Τελικής Λύσης». Το 1942 στα κέντρα εξόντωσης Μπέλζεκ, Σόμπιμπορ και Τρεμπλίνκα στην Πολωνία ξεκίνησαν οι συστηματικές μαζικές δολοφονίες σε μόνιμους θαλάμους αερίων (με μονοξείδιο του άνθρακα που παραγόταν από πετρελαιοκινητήρες). Καθώς τα θύματα «ξεφορτώνονταν» από τα βαγόνια που προορίζονταν για τη μεταφορά ζώων, τους έλεγαν ότι θα έπρεπε να απολυμανθούν στα «λουτρά». Οι Ναζί και Ουκρανοί δεσμοφύλακες συχνά κακοποιούσαν λεκτικά και σωματικά τα θύματα, που λάβαιναν τη διαταγή να μπουν στα «λουτρά» με τα χέρια σηκωμένα προκειμένου να χωρέσουν στο θάλαμο αερίων όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα. Όσο πιο γεμάτος ήταν το θάλαμος αερίων, τόσο γρηγορότερα επερχόταν η ασφυξία των θυμάτων.

Οι Ναζί διαρκώς αναζητούσαν αποτελεσματικότερους τρόπους εξόντωσης. Στο στρατόπεδο Άουσβιτς της Πολωνίας, πραγματοποιήθηκαν πειράματα με το Zyklon B (ένα αέριο που προηγουμένως είχε χρησιμοποιηθεί για ψεκασμό). Τον Σεπτέμβριο του 1941, το Zyklon B χρησιμοποιήθηκε για τη δολοφονία 600 Σοβιετικών αιχμαλώτων πολέμου και 250 άρρωστων κρατουμένων. Τα σφαιρίδια του Zyklon B μετατρέπονταν σε θανατηφόρο αέριο με την έκθεσή τους στον αέρα. Λόγω της ταχύτερης δράσης του, το Zyklon B επιλέχθηκε ως το μέσο μαζικής εκτέλεσης στο Άουσβιτς. Στο αποκορύφωμα των εκτοπισμών, στους θαλάμους αερίων του Άουσβιτς δολοφονούνταν καθημερινά έως και 6.000 Εβραίοι.» ⁽⁴⁾

Τελικά ο φόβος των αντιποίνων και όχι η συνθήκη της Γενεύης ήταν η αιτία που απέτρεψε την μαζική χρήση των ΠΧΟ κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου.

Και …φυσικά ο άνθρωπος δεν πήρε το μάθημά του. Το γαϊτανάκι των ΠΧΟ συνεχίσθηκε στο Βιετνάμ με τους Αμερικάνους να κάνουν χρήση   «αποφυλλωτικών» χημικών ουσιών  για να καταστρέψουν τα πυκνά δάση μέσα στα οποία έβρισκαν καταφύγιο οι δυνάμεις του Βορείου Βιετνάμ. Ήταν η σειρά της «πορτοκαλιάς ουσίας»  (agent oranze) να θερίσει δάση και ανθρώπινες υπάρξεις. Η ουσία αυτή είναι μείγμα δύο ζιζανιοκτόνων και μιας πανίσχυρης τοξίνης της διοξίνης. Οι ποσότητες που χρησιμοποιήθηκαν αποτελούσαν στρατιωτικό απόρρητο. Σύμφωνα όμως με τις εκτιμήσεις του Αμερικανού βιολόγου Άρθουρ Γουέστιγκ πρέπει να ρίφθηκαν 57.000 τόνοι που περιείχαν μόλις 170 κιλά διοξίνης. Αν κάποιος όμως θεωρεί ότι τα 170 αυτά κιλά που χρησιμοποιήθηκαν σε μεγάλες δασικές επιφάνειες είναι αμελητέα ποσότητα κάνει μεγάλο λάθος.  Αρκεί να λάβει υπόψη του ότι στο Σεβέζο της Ιταλίας όταν το 1976 έγινε ένα από τα σοβαρότερα ατυχήματα διαρροής χημικών ουσιών στην ιστορία, η ποσότητα που διέφυγε στο περιβάλλον ήταν μόνο 2 κιλά!

Στις 20 Μαρτίου του 1995 πέντε στελέχη της θρησκευτικής σέχτας «Υπέρτατη Αλήθεια» σπέρνουν  τον τρόμο και τον θάνατο στο πλέον πολυσύχναστο υπόγειο σιδηρόδρομο του κόσμου , στο Τόκιο. Οι τρομοκράτες επιβιβάζονται σε 5 διαφορετικούς συρμούς, και τρυπούν λίγο πριν αποβιβαστούν , σακούλες που είχαν τυλίξει με εφημερίδες. Οι σακούλες περιείχαν το ισχυρότατο νευροτοξικό αέριο SARIN σε ακάθαρτη μορφή. Οι επιβάτες ποδοπατούν τις σακούλες με το τοξικό υγρό, μεταφέροντάς το σε μεγάλες αποστάσεις, αρχίζουν οι λιποθυμίες, οι σπασμοί των ανθρώπων σε μεγάλη κλίμακα και προκαλείται ένας  άνευ προηγουμένου πανικός. Ο τραγικός επίλογος ήταν 12 νεκροί και 5.000 τραυματίες. Το αέριο sarin  είναι από τις ισχυρότερες νευροτοξικές ουσίες , παραλύει το νευρικό σύστημα και έχει καταγραφεί σαν όπλο μαζικής καταστροφής. Η παραγωγή και αποθήκευσή του είναι παράνομη σύμφωνα με την σύμβαση του 1993 για την κατάργηση των χημικών όπλων. Ο θάνατος από sarin  προκαλείται από ασφυξία λόγω της αδυναμίας των μυών που ελέγχουν την αναπνοή να λειτουργήσουν.  Εκτιμάται ότι είναι 500 φορές πιο τοξικό από το κυάνιο. Είναι αέριο άχρωμο και άοσμο και εφευρέθηκε στο Βούπερταλ της Γερμανίας (…!) το 1938. Το 1939 έγινε μαζική παραγγελία για πολεμική χρήση και τοποθετήθηκε σε κεφαλές πυραύλων. Παρ’ όλα αυτά όπως ήδη αναφέρθηκε, ουδέποτε χρησιμοποιήθηκε κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, πιθανότατα λόγω του φόβου των αντιποίνων. Χρησιμοποιήθηκε όμως στο  Ιράκ το 1988 και συγκεκριμένα στην Κουρδική πόλη Χαλάπτζα προκαλώντας 5.000 θύματα.

Παρά τις τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινο και έμβιο γενικά δυναμικό, το κλάσμα ΠΧΟ(χρησιμοποιημένες) προς ΠΧΟ (παραχθείσες) είναι πολύ μικρό. Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι τεράστιες ποσότητες χημικών τοξικών ουσιών αν και παράχθηκαν δεν χρησιμοποιήθηκαν. Και το επόμενο αυθόρμητο ερώτημα είναι τι απέγιναν; Πως τις διαχειρίσθηκε ο άνθρωπος;  Αυτή είναι μια άλλη πονεμένη ιστορία. Ορισμένες κατέληξαν σε ποτάμια  (το 1944 οι Γερμανοί ξεφορτώνονται τα χημικά του εργοστασίου Ντύρενφουρτ  στο ποταμό Όντερ) και  οι περισσότερες σε θάλασσες (η Βαλτική θάλασσα  δέχτηκε χιλιάδες τόνους από Σοβιετικούς και Βρετανούς) ⁽⁷⁾ . Μεταπολεμικά πολλές φτωχές χώρες της Αφρικής και της Ασίας μετατράπηκαν σε χωματερές τοξικών χημικών και αποβλήτων , «έναντι πινακίου φακής». Επειδή όμως στον πλανήτη έχει αναπτυχθεί πλέον μια περιβαλλοντική ευαισθησία, οι παλιές κακές συνήθειες και πρακτικές έπρεπε να αλλάξουν. Έτσι ανοίχθηκε στην Αμερική αρχικά, ο ξεχασμένος φάκελος των λεγόμενων «δυαδικών χημικών όπλων» . Τα χημικά αυτά όπλα παρέχουν μεγαλύτερη ασφάλεια κατά την αποθήκευση και η ιδέα της δημιουργίας τους είναι κατά βάση πολύ απλή. Αντί να αποθηκεύεται στην κεφαλή του πυραύλου το τελικό τοξικό προϊόν , που σε περίπτωση διαρροής ή ατυχήματος θα έχει σοβαρές επιπτώσεις η κεφαλή χωρίζεται σε δύο διακριτούς χώρους που εφάπτονται μεταξύ τους με εύθραυστο διαχωριστικό υλικό. Κάθε χώρος περιέχει από μία ουσία που από μόνη της είναι σχετικά αβλαβής. Μόνο την στιγμή της έκρηξης σπάει το διαχωριστικό και οι δύο αβλαβείς ουσίες αντιδρούν  για να δώσουν το τελικό τοξικό προϊόν. (5)

Επίσης δημιουργεί ελπίδες για το περιβάλλον και όχι μόνο, το γεγονός ότι η καταστροφή των ΠΧΟ αρχίζει πλέον να γίνεται με ορθές πρακτικές. Έτσι  σχετικά πρόσφατα , 1300 τόνοι ΠΧΟ της Συρίας μεταφέρθηκαν υπό την εποπτεία του ΟΗΕ με πλοία μέσω Ιταλίας στις ΗΠΑ, όπου και καταστράφηκαν σε ειδικούς χημικούς αντιδραστήρες.

Μετά τα όσα διαβάσατε πιθανό να έχετε λίγο σαστίσει από την θανατική ποικιλία των ΠΧΟ. Ας ανακεφαλαιώσουμε: Οι ΠΧΟ  ανάλογα με τη δράση τους διακρίνονται σε:

α) ερεθιστικές ουσίες που προκαλούν ερεθισμό στα μάτια (δακρυγόνα) και στους βλεννογόνους της αναπνευστικής οδού. Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα αέρια CΝ και CS .

β) ασφυκτικές ουσίες που προσβάλλουν το αναπνευστικό σύστημα  και προκαλούν ασφυξία, όπως το φωσγένιο  και το χλώριο.

γ) καυστικές ουσίες που προσβάλλουν τα μάτια, τους βλεννογόνους του αναπνευστικού, κυρίως όμως προκαλούν φλυκταίνωση του δέρματος και σοβαρά εγκαύματα. Τέτοιες ουσίες είναι ο υπερίτης (αέριο μουστάρδας) και ο λεβισίτης.

δ) τοξικές ουσίες που επιδρούν στο αίμα και προκαλούν ασφυξία, όπως το υδροκυανικό οξύ και το χλωροκυάνιο.

ε) νευροτοξικές ουσίες (οργανοφωσφορικές ενώσεις), που επιδρούν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και προκαλούν, ακόμα και σε ελάχιστες ποσότητες, διαταραχές στην όραση και την αναπνοή, σπασμούς, παράλυση και, τέλος, θάνατο από ασφυξία. Τέτοιες ουσίες είναι τα πτητικά υγρά Sarin, Τabun, Sοman και VΧ.

Στ) Ψυχότροπα ή ψυχοφάρμακα όπως LSD , ΒΖ (buzz) τα οποία επηρεάζουν τις πνευματικές λειτουργίες του ανθρώπου.

ζ) Εμπρηστικές ουσίες, όπως ο λευκός φωσφόρος και οι βόμβες Ναπάλμ. ⁽⁶⁾

Τα μέτρα πρόληψης κατά των ΠΧΟ , είναι πολλά και εξειδικευμένα και θεωρώ ότι ξεφεύγουν από τον σκοπό της σύντομης αναφοράς μας στο θέμα αυτό. Επίσης δεν έγινε καμία αναφορά  στα εξίσου απάνθρωπα βιολογικά όπλα.  Θα ήθελα κλείνοντας τη στενόχωρη αυτή ενότητα, να επισημάνω ότι ναι μεν η επιστημονική έρευνα  οργώνει το και προετοιμάζει το «χωράφι», αλλά στο χέρι των ανθρώπων-ηγετών είναι το αν θα σπείρουν αγαθά, ή ζιζάνια.

 

Τιμητική αναφορά στο στοιχείο της ενότητας Cl (chlorum, αγγλικά: chlorine– Χλώριο) :  Αμέταλλο στοιχείο, ανήκει στα αλογόνα και είναι το τρίτο αμέταλλο σε δραστικότητα μετά από το φθόριο και το οξυγόνο. Είναι ισχυρό οξειδωτικό μέσο γι αυτό και δεν υπάρχει σε ελεύθερη μορφή στην Γη. Η πιο συνηθισμένη χημική του ένωση είναι το χλωριούχο νάτριο. Ονομάσθηκε χλώριο από τον χημικό σερ Χάμφρι Ντέιβι (Sir Humphry Davy) το 1810 από τον ελληνική λέξη «χλωρός» εξ αιτίας του χρώματός του. Έχει λευκαντικές ιδιότητες αλλά επειδή δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως έχει,  αντιδρά με υδροξείδιο του νατρίου σχηματίζοντας υποχλωριωδες νάτριο που είναι η πασίγνωστη χλωρίνη. Προσοχή όμως διότι και η χλωρίνη αν θερμανθεί ή αν  αντιδράσει με οξέα ελευθερώνει το επιβλαβές χλώριο. Χρησιμοποιείται στην χλωρίωση του νερού και μάλιστα υποστηρίζεται ότι η χλωρίωση του νερού και η απολύμανση με χλώριο στην οικιακή καθαριότητα ανέβασαν το προσδόκιμο ζωής κατά 20 χρόνια! Επίσης χρησιμοποιείται ευρύτατα στην βιομηχανία πλαστικών PVC.

 (Το άρθρο είναι από το βιβλίο “ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΣ ΜΙΣΟΥΣΑ ΤΗ ΧΗΜΕΙΑ – Η ΧΗΜΕΙΑ ΑΛΛΙΩΣ” του Τζιανουδάκη Λεωνίδα, εκδόσεις Carpe librum, Αθήνα 2025, και επιτρέπω την διδακτική αξιοποίησή του.)

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. Βάρβογλης Αναστάσιος, Η λογοτεχνία της Χημείας, εκδ.κάτοπτρο 2.Μανουσάκη Γεωργίου, Χημικός και Βιολογικός πόλεμος, εκδ. Πατάκη
2. Wikipedia, διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια.
3. Μουσείο ολοκαυτώματος , ΗΠΑ.
4. Κουβελιώτης Κ. Χημικός και βιολογικός πόλεμος, Η νέα απειλή, εκδ. Τροχαλία , Αθήνα 2001
5. Καζαμία Παντελή, άρθρο Μαζικές καταστροφές από Ραδιενεργές, Βιολογικές και χημικές (RBX) ουσίες,