ΣΤΗΝ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΤΟΥ …ΠΟΥΑΡΟ

“Το τέλειο το έγκλημα

Πως έγινε πλημμέλημα;

Πως μ’ άφησαν να φύγω,

Αθώα παρά λίγο.»

Παναγιώτης Καλαντζόπουλος

 

Η συγκεκριμένη εξέταση άνοιξε νέους δρόμους στην ερμηνεία  των εγκληματικών συμπεριφορών, συνδέοντάς τις με την συγκέντρωση βαρέων μετάλλων στον οργανισμό. Διαπιστώθηκε, ότι πολλοί «δολοφόνοι δίχως αιτία» είχαν στο αίμα τους υπερβολικά υψηλές συγκεντρώσεις καδμίου, μολύβδου και οξειδίου του μαγνησίου. Μετά από επίπονες έρευνες, οι νευροβιολόγοι κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι  τα συγκεκριμένα χημικά  μειώνουν την σεροτονίνη του εγκεφάλου δημιουργώντας συναισθηματικές διαταραχές και επιθετική συμπεριφορά, τροποποιώντας δραματικά την χημεία του εγκεφάλου. Στη συνέχεια, ο Roger D. Masters, μελετώντας περιοχές υψηλής εγκληματικότητας, διαπίστωσε ότι υπάρχει μια άμεση και ευθεία σχέση μεταξύ ρύπανσης και αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Όπου υπάρχει υψηλή ρύπανση, υπάρχουν και μεγαλύτερα ποσοστά αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Σε επαρχίες που υπάρχουν χαμηλά ποσοστά ρύπανσης από μαγνησία και μόλυβδο, έχουμε και χαμηλά ποσοστά βίαιης συμπεριφοράς και θανάτων από αλκοολισμό. Αντίθετα, σε περιοχής υψηλής ρύπανσης, τα συμβάντα βίαιης συμπεριφοράς φτάνουν τα 918 ανά 100.000 κατοίκους.

Η εισαγωγή της ενότητας, σκοπό έχει να βάλει την Χημεία στο κάδρο της εγκληματολογίας.  Η εγκληματολογία είναι επιστήμη που αντλεί μεθόδους και εργαλεία από πολλές επιστήμες και συγκεκριμένα την χημεία, την βιολογία, την φυσική, την παθολογία, την τοξικολογία κλπ, προκειμένου να διερευνήσει εγκλήματα και να οδηγήσει τα ύποπτα άτομα στην δικαιοσύνη.

Η εγκληματολογία έχει ιστορικό χιλιάδων χρόνων. Μία από τις αρχαιότερες καταγεγραμμένες περιπτώσεις, εγκληματικής εντομολογίας, ιδιαίτερα απρόβλεπτη και σπάνια,  αναφέρεται από τον κινέζο δικηγόρο Suhg Tzu  το 1235. Ο δικηγόρος αναφέρεται σε ένα φονικό με δρεπάνι σε κάποιο ορυζώνα. Μετά το φονικό, διατάχθηκαν όλοι οι κάτοικοι του χωριού που είχαν δρεπάνι, να το βγάλουν αμέσως στον ήλιο. Οι μύγες ελκυόμενες από τα ξεραμένα ελάχιστα ίχνη αίματος συγκεντρώθηκαν στο δρεπάνι του δολοφόνου, ο οποίος αναγκάσθηκε στη συνέχεια να ομολογήσει το έγκλημά του.

Το 1814 ο Mathieu Orfila δημοσιεύει το πρώτο πλήρες σύγγραμμα για την ανίχνευση τοξικών ουσιών και δηλητηρίων στο ανθρώπινο σώμα, ενώ το 1836 ο άγγλος χημικός  James Marsh, ανακαλύπτει μέθοδο ανίχνευσης του αρσενικού στο σώμα και χρησιμοποιεί για πρώτη φορά την τοξικολογία σε δίκη.⁽¹⁾

Με την ανακάλυψη των τεσσάρων ομάδων ανθρώπινου αίματος (Α, Β, ΑΒ, Ο) από τον Karl Landsteiner το 1901 (βραβείο Nobel) ανοίγονται νέοι δρόμοι στην εγκληματολογία. Πλέον η ανάλυση, ακόμη και αποξηραμένου αίματος από   το τόπο του εγκλήματος, οδηγεί στην ομάδα  η οποία στη συνέχεια συγκρίνεται με τις ομάδες αίματος των υπόπτων, συμβάλλοντας σημαντικά στην εξιχνίαση του εγκλήματος. Επίσης η ανακάλυψη του αντιγόνου Rh (Ρέζους), το οποίο διαθέτει το 85% του πληθυσμού (δηλαδή έχουν Rh+),  συμβάλλει σε ακόμη μεγαλύτερη κατηγοριοποίηση του αίματος. Επειδή τα λευκά αιμοσφαίρια περιέχουν DNA,  είναι δυνατόν από μία σταγόνα αίματος να γίνει γενετική ταυτοποίηση. Για να διαπιστωθεί αν μια σκούρα κηλίδα είναι αίμα και όχι κάποιος άλλος λεκές οι ερευνητές καταφεύγουν στο χημικό οπλοστάσιο και συγκεκριμένα στην Λουμινόλη. Η Λουμινόλη σε κατάλληλες συνθήκες, αν αναμειχθεί με κάποιο οξειδωτικό μέσο π.χ. υπεροξείδιο του υδρογόνου, τότε αντιδρά με τον σίδηρο που περιέχεται στην αιμοσφαιρίνη και εκπέμπει ένα απαλό κυανό φώς (χημειοφωταύγεια). Πρόκειται για ανίχνευση μεγάλης ευαισθησίας η οποία μπορεί να προσδιορίσει ίχνη αίματος μέχρι και 6 ετών! Η ταυτοποίηση αίματος μπορεί να γίνει και με test Kastle – Meyer  το οποίο χρησιμοποιεί τον δείκτη Φαινολοφθαλεϊνη. ⁽²⁾

Η πρώτη εφαρμογή δακτυλικών αποτυπωμάτων αναφέρεται στην αρχαία Βαβυλώνα το 700 π. Χ., όταν χρησιμοποιήθηκαν σε πήλινες πλάκες για επαγγελματικές συναλλαγές, ως τεκμήριο αυθεντικότητας. Στην εγκληματολογία, τα δακτυλικά αποτυπώματα χρησιμοποιήθηκαν πολύ αργότερα, και συγκεκριμένα το 1892 από τον Sir Francis Galton στο βιβλίο του “finger Prints”. Το 1977 το FBI καθιέρωσε αυτοματοποιημένο σύστημα αναγνώρισης δακτυλικών αποτυπωμάτων μέσω σάρωσης.  Τα δακτυλικά αποτυπώματα θεωρούνται «κλασικά» εγκληματικά ίχνη. Και στην περίπτωση αυτή η χημεία βάζει το δικό της …δάκτυλο. Τα δακτυλικά αποτυπώματα προκαλούνται από φυσικές εκκρίσεις του ιδρώτα που εκκρίνεται από τους ιδρωτοποιούς αδένες της επιδερμίδας των δακτύλων. Οι εκκρίσεις αυτές περιέχουν νερό, έλαια , διαλυμένα άλατα, αλλά και διάφορες βρωμιές και προσμίξεις από την καθημερινή δραστηριότητα του ανθρώπου. Τα δακτυλικά αποτυπώματα μπορούν να είναι ορατά (π.χ. αποτυπώματα αίματος, μελάνης) , έκτυπα , όταν γίνονται σε μαλακό υπόστρωμα όπως πηλό, ή κερί και λανθάνοντα τα οποία απαιτούν ειδική μεταχείριση για να αποκαλυφθούν και στο σημείο αυτό αναλαμβάνει δουλειά η χημεία. Σκόνες δακτυλικών αποτυπωμάτων, ατμοί Ιωδίου, νιτρικός άργυρος, και αιθάλη από κυανοακρυλικά άλατα κόλλας, είναι μερικά από τα χημικά που βοηθούν να αποκαλυφθούν αόρατα δακτυλικά αποτυπώματα.   Τα συγκεκριμένα χημικά, τονίζουν την οπτική αντίθεση μεταξύ του λιπώδους αποτυπώματος και της επιφάνειας.

Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα στα δακτυλικά αποτυπώματα των μικρών παιδιών, η οποία αποτυπώνεται στο παρακάτω εγκληματικό περιστατικό που έλαβε χώρα στις ΗΠΑ.  Αυτόπτες μάρτυρες ανέφεραν πως είδαν ένα μικρό κοριτσάκι το οποίο αργότερα βρέθηκε δολοφονημένο, να μπαίνει στο αυτοκίνητο ενός υπόπτου. Όταν όμως κλιμάκιο ειδικών της αστυνομίας προσπάθησε να εντοπίσει τα δακτυλικά αποτυπώματα του παιδιού στο αυτοκίνητο, δεν βρήκε τίποτε και κατέφυγε στην βοήθεια  εξειδικευμένου εργαστηρίου. Η απροσδόκητη απάντηση που έλαβαν μετά από σχετική έρευνα του θέματος, ήταν ότι οι εκκρίσεις του παιδικού δέρματος περιέχουν διαφορετικά συστατικά από τις εκκρίσεις ενός ενήλικα. Συγκεκριμένα, τα δακτυλικά αποτυπώματα των παιδιών περιέχουν πολλά ελεύθερα λιπαρά οξέα, τα οποία λόγω της αυξημένης πτητικότητάς τους, εξατμίζονται γρήγορα και η ανίχνευσή τους είναι πρακτικά αδύνατη μετά από ορισμένο χρόνο.

Το τεστ DNA  αποτελεί ένα σύγχρονο «βαρύ όπλο» της εγκληματολογίας. Με δεδομένο ότι το DNA  κάθε οργανισμού είναι μοναδικό, η αναγνώριση του προφίλ του συντελεί αποτελεσματικά στην διαλεύκανση εγκλημάτων, στον έλεγχο πατρότητας, στην αναγνώριση θυμάτων πολέμων και καταστροφών κλπ.  Το 1986 η αγγλική αστυνομία ζήτησε από τον Sir Alec Jeffreys , που ανακάλυψε και την μέθοδο ταυτοποίησης ατόμων από το DNA  τους , να εξακριβώσει την εμπλοκή ενός 17χρονου ύποπτου για δύο δολοφονίες βιασμού στα αγγλικά Midlands. Από την έρευνα αποδείχθηκε η αθωότητα του αγοριού και ο πραγματικός δράστης συνελήφθη αργότερα. Η πρώτη εθνική βάση δεδομένων DNA άρχισε να λειτουργεί το 1995 στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Το DNA  είναι πολύπλοκο μόριο, αποτελούμενο από δύο κλώνους νουκλεοτιδίων σε ελικοειδή μορφή και περιέχει κωδικοποιημένες όλες τις γενετικές πληροφορίες και οδηγίες που είναι αναγκαίες στον οργανισμό. Αν ξετυλίγαμε όλο το DNA που υπάρχει στα κύτταρά σας θα σχημάτιζε ένα νήμα που θα κάλυπτε την απόσταση Γης – Σελήνης 6.000 φορές!

Είναι άξια θαυμασμού η ικανότητα της Επιστήμης να λύνει πρακτικά προβλήματα και να ξεπερνά δυσκολίες, που σε πρώτη φάση φαίνονται αξεπέραστες. Κατά την ανάλυση του DNA, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι οι απειροελάχιστες ποσότητες υλικού που υπάρχει στα προς ανάλυση δείγματα. Τα ίχνη του DNA στα δείγμα αυτά συνήθως είναι της τάξης των πικογραμμαρίων , δηλαδή  10^-12g ή 0,000000000001g, ποσότητα που πρακτικά δεν είναι ανιχνεύσιμη. Με μια ενζυματική αντίδραση όμως, οι επιστήμονες κατάφεραν σε λίγες μόνο ώρες, να αυξήσουν την ποσότητα του διαθέσιμου DNA κατά ένα εκατομμύριο φορές, και να παράξουν δείγματα με ανιχνεύσιμες ποσότητες. Η μέθοδος αυτή είναι γνωστή σαν «αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης»  ή PCR (polymerase chain reaction), η αποκάλυψή της αποτέλεσε κυριολεκτικά επανάσταση στον τομέα της γενετικής μηχανικής και πλέον αποτελεί την κύρια μέθοδο αναπαραγωγής του DNA. Σήμερα η ταυτοποίηση μέσω του DNA  στο αίμα, σάλιο, σπέρμα, τρίχες κλπ, αποτελεί το πλέον αξιόπιστο στοιχείο μιας εγκληματολογικής έρευνας.  ⁽²⁾

Ο εντοπισμός πλαστών χαρτονομισμάτων είναι ένας ακόμη πονοκέφαλος στην σύγχρονη καταναλωτική κοινωνία. Θα εκπλαγείτε αν μάθετε, ότι με ένα ειδικό «μαρκαδόρο» κόστους 1,9 ευρώ, μπορείτε να διακρίνετε με ασφάλεια ένα πλαστό χαρτονόμισμα. Η διαφήμιση της επιχείρησης αναφέρει: « Απλά τραβήχτε μια γραμμή ή σημειώστε κάτι στο χαρτονόμισμα αν το μελάνι γίνει μαύρο είναι πλαστό, εάν είναι αυθεντικό τότε το μελάνι εξαφανίζεται. Πολύ απλός και εύκολος τρόπος ελέγχου για πλαστά χαρτονομίσματα Εκτός από χαρτονομίσματα ευρώ ελέγχει δολάρια και εκατοντάδες άλλα χαρτονομίσματα»

Μια ακόμη πολύ συνηθισμένη μορφή παραβατικότητας, είναι η οδήγηση μετά από κατανάλωση ικανής ποσότητας αλκοολούχων ποτών. Η συγκεκριμένη παράβαση, αν και δεν θεωρείται εγκληματική ενέργεια και αντιμετωπίζεται σαν απλό πλημμέλημα από τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας, δυστυχώς προκαλεί συχνά, πολύ σοβαρά ατυχήματα. Η Πολιτεία προβλέπει ελέγχους των οδηγών με τα γνωστά αλκοτεστ, τα οποία αποτιμούν σε γενικές γραμμές την περιεκτικότητα της αλκοόλης στο αίμα, βάσει της ποσότητας των ατμών της που εξέρχεται κατά την εκπνοή του οδηγού σε ειδικές συσκευές. Παλαιότερα οι συσκευές ελέγχου περιείχαν σε δύο διαδοχικούς και ανεξάρτητους χώρους, κρυστάλλους διχρωμικού καλίου και κρυστάλλους οξέος. Όταν ο οδηγός εξέπνεε στο στόμιο της συσκευής, η αναγωγική αλκοόλη αντιδρούσε με το οξειδωτικό πορτοκαλόχρουν διχρωμικό κάλιο και έδινε τρισθενές χρώμιο το οποίο είχε σκούρο πράσινο χρώμα. Η χρωματική αλλαγή και η ένταση του τελικού χρώματος, φανέρωνε αν ο οδηγός είχε καταναλώσει μεγάλες ποσότητες αλκοολούχου διαλύματος. Οι συσκευές αυτές όμως έδιναν επισφαλή αποτελέσματα και πλέον έχουν αντικατασταθεί με ηλεκτρονικές που κυκλοφορούν και για ατομική χρήση και μάλιστα σε τιμές που ξεκινούν από ελάχιστα ευρώ. Οι συσκευές αυτές προθερμαίνουν τον αέρα της συσκευής και κάνουν δειγματοληψίες με ρυθμό 37 δειγμάτων της αναπνοής  ανά δευτερόλεπτο για μεγαλύτερη ακρίβεια.  Στη συσκευή φυσάμε για 4 τουλάχιστον δευτερόλεπτα (Ο εκπνεόμενος όγκος πρέπει να είναι τουλάχιστον 1,2 L), οπότε   εξέρχεται από τους πνεύμονες αέρας που έχει την μεγαλύτερη δυνατή περιεκτικότητα σε αλκοόλη. Στη συνέχεια ένας IR ανιχνευτής υπολογίζει τα mg αλκοόλης ανά 100mL  αναπνοής και βγάζει αποτέλεσμα για τα «περαιτέρω». Ασφαλείς μετρήσεις όμως θεωρείται ότι δίνουν μόνο οι αιματολογικές εξετάσεις.

Η Κάθριν Χάρκαπ (Kathryn Harkup) είναι χημικός και φανατική αναγνώστρια της Αγκάθα  Κρίστι. Το βιβλίο της με τίτλο «A is for Arsenic» (Το Α είναι για το αρσενικό), περιέχει  14 ιστορίες με  14 διαφορετικά δηλητήρια να έχουν κομβικό ρόλο στην υπόθεση. Μας αποκαλύπτει, σαν ειδική επιστήμων, τα μυστικά των δηλητηρίων αυτών, μερικά από τα οποία θα εντάξω στην ενότητα που διαβάζετε.

Στρυχνίνη, υδροκυάνιο και αρσενικό, έχουν την τιμητική τους στην αστυνομική λογοτεχνία. Εντυπωσιακό στοιχείο είναι, πως   στα περισσότερα από τα μισά από τα ογδόντα περίπου μυθιστορήματά της, η Αγκάθα Κρίστι δεν “δολοφονεί” τους ήρωες της, με σφαίρες , λοστούς και στιλέτα αλλά με δηλητηριασμένα εδέσματα και ποτά.  Όπως έγραψε η Αγκάθα Κρίστι στο περίφημο έργο της «Οι δύο όψεις ενός εγκλήματος» (“They Do It With Mirrors”), «το δηλητήριο ασκεί μια κάποια γοητεία. Δεν είναι τόσο ωμό όσο η σφαίρα του περιστρόφου, ή ένα αμβλύ αντικείμενο» ⁽³⁾

Στα βιβλία της Αγκάθα Κρίστι   τα αθώα κουλουράκια μπορεί να έχουν στρυχνίνη, το  σουφλέ σοκολάτας  να περιέχει διοξίνη, και το τσάι να έχει κυάνιο,  ή μια σειρά άλλα δηλητήρια που εμπνεύσθηκε η συγγραφέας. Ο καθηγητής Φαρμακολογίας Μάικλ Τζέραλντ στο βιβλίο του με τίτλο “The Poisonous Pen of Agatha Christie” συνέταξε μάλιστα έναν κατάλογο με τα «αγαπημένα» δηλητήρια της Κρίστι και τις επιδράσεις τους. Όπως για παράδειγμα, το τριοξείδιο του αρσενικού, διότι ακόμη και μια εικοσαπλάσια της θανατηφόρας δόσης στο τσάι, δεν ανιχνεύεται, ενώ η ταξίνη (ένα δηλητήριο από φύλλα πουρναριού, που προκαλεί βραδυκαρδία, πλειάδα παρενεργειών ακόμη και θάνατο), είναι πολύ πικρή για να χρησιμοποιηθεί από έναν επίδοξο δολοφόνο στο τσάι, αλλά «χάνεται» μέσα σ’ ένα βάζο μαρμελάδας.  Η βασίλισσα της αστυνομικής λογοτεχνίας Αγκάθα κρίστι κατηγορήθηκε ότι τα μυθιστορήματά της έδιναν ιδέες σε  επίδοξους δολοφόνους, κυρίως δε αναλυτικές συνταγές σε επίδοξους δηλητηριαστές. Το θάλλιο είναι ένα από τα «αγαπημένα δηλητήρια» της Αγκάθα Κρίστι και ήταν το δηλητήριο που είχε χρησιμοποιηθεί στο έργο της “The Pale Horse”. Η λογοτεχνική αναφορά στο  δηλητήριο αυτό ενέπνευσε, όπως γράφεται, τουλάχιστον  ένα πραγματικό φόνο στις αρχές της δεκαετίας του 1970 όταν ένας Βρετανός εργάτης σε εργοστάσιο, ονόματι Γκρέιαμ Φρέντερικ Γιανγκ δολοφόνησε δύο συναδέλφους του ρίχνοντας στον καφέ και το τσάι τους θάλλιο. Από την άλλη πλευρά όμως, το έργο της συγγραφέως έγινε  η αιτία να σωθεί το 1977 ένα μικρό κοριτσάκι ηλικίας 19 μηνών  από το Κατάρ, που εισήχθη εσπευσμένα σε κρίσιμη κατάσταση σε κλινική του Λονδίνου. Οι γιατροί είχαν μεγάλη δυσκολία να ανακαλύψουν από τι έπασχε, αφού τα συμπτώματα εμετοί, διάρροια, διαταραχές του ύπνου καθιστούσαν αδύνατη μια ασφαλή διάγνωση. Τη λύση έδωσε μια νοσοκόμα, η Μάρσα Μέιτλαντ, φανατική φίλη των μυθιστορημάτων της Αγκάθα Κρίστι που   αναγνώρισε τα συμπτώματα που περιέγραψε λεπτομερώς στα βιβλία της η μεγάλη συγγραφέας: Δηλητηρίαση από Θάλλιο. Οι εξετάσεις που ακολούθησαν στα εργαστήρια της Σκότλαντ Γιαρντ, επιβεβαίωσαν τη διάγνωση, ενώ το παιδί χρειάστηκε τέσσερις μήνες μέχρι να αποβάλει το θάλλιο από τον οργανισμό του και να αποθεραπευθεί. Οι γιατροί που νοσήλευσαν το παιδί  έγραψαν για την περίπτωσή του στην επιθεώρηση «British Journal of Hospital Medicine», ότι είχε πάρει το θαλλιούχο εντομοκτόνο που είχαν χρησιμοποιήσει οι γονείς του για να εξοντώσουν τις κατσαρίδες στο σπίτι τους στο Κατάρ. Το άρθρο των γιατρών τελειώνει με την έκφραση ευγνωμοσύνης προς την Κρίστι για την ακρίβεια των περιγραφών της και προς τη νοσοκόμο που τους διαφώτισε. Ένα ακόμη περιστατικό διάσωσης ανθρώπου λόγω των πληροφοριών που με μεγάλες λεπτομέρειες πρόσφερε η Κρίστι στα έργα της είναι το παρακάτω.  Το 1975 η Κρίστι έλαβε ένα γράμμα από μια αναγνώστριά της που ζούσε στη Νότια Αμερική και η οποία έχοντας διαβάσει το «Pale Horse», ήταν βέβαιη για την αργή δηλητηρίαση ενός άνδρα από την πολύ νεότερη σύζυγό του. Το θάλλιο αρχικά δημιουργεί συμπτώματα όμοια με της γρίπης και καθώς η συγκέντρωσή του αυξάνεται στο σώμα ύστερα από επάλληλες χορηγήσεις, επιφέρει τον θάνατο. Λίγο πριν από το τέλος, χαρακτηριστικό σύμπτωμα είναι η απώλεια των τριχών της κεφαλής. Στο γράμμα, η εν λόγω κυρία, ανέφερε ότι έσωσε τον άνδρα, οδηγώντας τον στο νοσοκομείο και υποδεικνύοντας στους γιατρούς το αίτιο της δηλητηρίασης, το οποίο είχε ανακαλύψει βλέποντας μαλλιά του άνδρα να αποσπώνται με ευκολία από το κεφάλι του.

Στο βιβλίο της  “Η μυστηριώδης υπόθεση Στάιλς” (The Mysterious Affair at Styles), στο οποίο παρουσιάζει για πρώτη φορά έναν από τους διασημότερους χαρακτήρες της, τον ιδιόρρυθμο Βέλγο ντετέκτιβ Ηρακλή Πουαρό, περιγράφει λεπτομερώς τον θάνατο μιας γυναίκας από δηλητηρίαση με στρυχνίνη. Η στρυχνίνη είναι ένα από τα πλέον “κλασικά και ιστορικά” δηλητήρια και έχει χρησιμοποιηθεί σε βάθος αιώνων, αλλά και στη σύγχρονη εποχή ως δολοφονικό μέσο Είναι εξαιρετικά δηλητηριώδης ουσία και η θανατηφόρα δόση της για τους ενήλικες, μπορεί να κυμαίνεται από 30 έως 100 mg (συχνότερα αναφέρεται η ποσότητα των 50 mg). Τα συμπτώματα δηλητηρίασης εμφανίζονται 30 λεπτά μέχρι και 2 ώρες μετά τη λήψη του δηλητηρίου και ο θάνατος επέρχεται συνήθως μέσα σε μισή ώρα από την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Προφανώς μεγαλύτερες δόσεις μειώνουν τους παραπάνω χρόνους. Πρόκειται για μια νευροτοξική ουσία, που προκαλεί εντονότατες μυικές συσπάσεις, ενώ σε μη τοξικές ποσότητες, αυξάνει την πίεση του αίματος, προκαλεί υπερδιέγερση και αυξημένη πνευματική διαύγεια. ⁽³⁾

Σε μικρές ποσότητες η στρυχνίνη διεγείρει την αναπνευστική λειτουργία σε περιπτώσεις όπου καταρρέει ο οργανισμός, παρουσιάζει κάποια καρδιοτονωτική δράση, αλλά λόγω της υψηλής τοξικότητάς της δεν χρησιμοποιείται πλέον στην ιατρική.

Το αρσενικό, όχι δίχως λόγο, θεωρείται ο βασιλιάς! Το δηλητήριο των Βασιλέων. Μέχρι και η Κλεοπάτρα το δοκίμασε στους δούλους της προκειμένου να επιλέξει το κατάλληλο δηλητήριο, με το οποίο θα έδινε τέλος στον συναρπαστικό της βίο. Ήθελε όμως ένα δηλητήριο που θα έδινε ανώδυνο τέλος και δεν θα αλλοίωνε τα χαρακτηριστικά του γοητευτικού της προσώπου. Τελικά το απέρριψε και μάλλον προτίμησε το δοκιμασμένο πολλαπλά την εποχή εκείνη δάγκωμα κόμπρας, αν και υπάρχουν αμφιβολίες για την τελική της επιλογή.

Με την βιομηχανική επανάσταση στην Ευρώπη, η τιμή του Αρσενικού πέφτει σημαντικά και γίνεται πλέον προσβάσιμο στον καθένα. Με την μορφή του οξειδίου του χρησιμοποιείται ευρέως σαν ποντικοφάρμακο, παρασιτοκτόνο , αλλά και προϊόν καθαρισμού και οι δηλητηριάσεις στην Αγγλία του 19^ου αιώνα αποκτούν χαρακτήρα επιδημίας, κυρίως από γυναίκες δολοφόνους!      Στα μέσα του ίδιου αιώνα γίνεται δυνατή η ανίχνευση του αρσενικού σε δείγματα νεκροψιών και με νόμο επιβάλλεται η προσθήκη μπλε χρωστικής στην άσπρη σκόνη του οξειδίου του για την αποφυγή τραγικών λαθών,  καθώς και η καταχώρηση των στοιχείων των αγοραστών ποντικοφάρμακου στα φαρμακεία. Η Αγκάθα Κρίστι «επιλέγει» αρσενικό σε οκτώ ιστορίες της, σερβίροντάς το σε τσάι, κάνοντας παράλληλες αναφορές σε πραγματικά περιστατικά δηλητηρίασης της εποχής της με το συγκεκριμένο δηλητήριο.

Στα έργα της κρίστι υπάρχουν όμως και κάποιες –ελάχιστες- επιστημονικές ανακρίβειες όπως σημειώνει η συγγραφέας Κάθριν Χάρκαπ.  Στο έργο της  «Sparkling Cyanide», η βασίλισσα του εγκλήματος Κρίστι χρησιμοποιεί το υδροκυάνιο.  Τα θύματα της ιστορίας, η Ρόζμαρι και ο Τζορτζ Μπάρτον, πίνουν  σαμπάνια στην οποία έχουν διαλυθεί άλατα κυανιούχου καλίου, τα οποία στην όψη παραπέμπουν σε ζάχαρη. Αλλά ενώ θα έπρεπε τα συμπτώματα της δηλητηρίασης και ο θάνατος να καθυστερήσουν, εν τούτοις έρχονται άμεσα.   Βλέπετε,  όταν καταπίνεις δηλητήριο και μάλιστα με γεμάτο στομάχι, μεσολαβεί ένα σημαντικό χρονικό διάστημα για την απορρόφηση του δηλητηρίου μέσω του γαστρεντερικού συστήματος. Επίσης η Κρίστι, αναφέρει μπλε απόχρωση του δέρματος των θυμάτων, κάτι που δεν αποτελεί σύμπτωμα της δηλητηρίασης με υδροκυάνιο. Η Χάρκαπ υποθέτει ότι η Κρίστι μπερδεύτηκε διότι στην ελληνική γλώσσα το «κυάνιο» και η λέξη «κυανός» έχουν μεν την ίδια ρίζα, αλλά η κυάνωση είναι έλλειψη οξυγόνου στο σώμα η οποία προκαλεί μια μπλε απόχρωση στο δέρμα. (Το κρύο είναι παράγοντας κυάνωσης και όλοι ξέρουμε πόσο μπλε γίνονται τα νύχια μας όταν κρυώνουμε).

 Η εγκληματολογική έρευνα, ειδικά όταν κατευθύνεται από ικανούς και επίμονους ερευνητές, εφάμιλλους του μυθιστορηματικού ιδιοφυούς   Πουαρό,  αξιοποιεί απίθανα στοιχεία. Κόκκοι γύρης, σπόρια φυτών, έντομα, προνύμφες που αναπτύχθηκαν σε κάποιο  πτώμα, ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τριχών, χνάρια παπουτσιών και ουσίες που προσκολλήθηκαν επάνω τους, μπορούν να δώσουν πολύτιμες πληροφορίες για τον τόπο τον χρόνο, και τις ιδιαίτερες συνθήκες που διαπράχθηκε ένα έγκλημα.

Η φασματοσκοπία, η χρωματογραφία, η μικροσκοπία και τα Laser  είναι χημικά εργαλεία που μπορούν να «ξεκλειδώσουν» καλά κρυμμένα μυστικά. Τα πεδία εφαρμογής τους είναι πολλά και ενίοτε απίθανα και απρόβλεπτα. Σε ληστεία τράπεζας στο Λονδίνο  οι ληστές πυροβόλησαν και σκότωσαν τον ταμία σπάζοντας ταυτόχρονα και το διαχωριστικό τζάμι του γκισέ. Η φασματοσκοπική ανάλυση ατμών των θραυσμάτων γυαλιού που βρέθηκαν στα ρούχα υπόπτου και ο εντοπισμών ιχνοστοιχείων, εμφάνισε ταυτότητα με το γυαλί του γκισέ της τράπεζας και οδήγησε στην σύλληψη του υπόπτου. Ανάλογες αναλύσεις μπορούν να γίνουν σε χρώματα. Με ειδικές τεχνικές μπορούν να αναλυθούν ίχνη βαφής αυτοκινήτου που προκάλεσε κάποιο ατύχημα. Από τα αποτελέσματα η έρευνα μπορεί να διαπιστώσει ακόμη και την μάρκα του αυτοκινήτου , δεδομένου ότι το χρώμα κάθε εταιρείας διαφέρει στην σύσταση από τα  αντίστοιχα άλλων εταιρειών, όπως και το αν είναι ξαναβαμμένο το όχημα.

Είναι όντως εντυπωσιακές οι έρευνες στο έγκλημα …και η Χημεία είναι πάντα παρούσα!

(Το άρθρο είναι από το βιβλίο “ΑΠΟ ΜΙΚΡΟΣ ΜΙΣΟΥΣΑ ΤΗ ΧΗΜΕΙΑ – Η ΧΗΜΕΙΑ ΑΛΛΙΩΣ” του Τζιανουδάκη Λεωνίδα, εκδόσεις Carpe librum, Αθήνα 2025, και επιτρέπω την διδακτική αξιοποίησή του.) 

Τιμητική αναφορά στο στοιχείο της ενότητας Hg (mercurius – Υδράργυρος) : Μέταλλο γνωστό  από την αρχαιότητα. Ποσότητές του έχουν βρεθεί σε Αιγυπτιακούς τάφους του 1500 π.Χ. Από τον Αριστοτέλη (350 π.Χ.) αναφέρεται ως “χυτός άργυρος” και από τον Διοσκουρίδη (50 μ.Χ) ονομάσθηκε “υδράργυρος”. Οι λατινικές ονομασίες του είναι “hydrargyrum” (από την οποία προέρχεται και το σύμβολό του) και “mercurius”, επειδή συνδεόταν από τους αλχημιστές με τον πλανήτη Ερμή. Συχνά θεωρείται ως το μόνο υγρό μέταλλο, αν και τα σπανιότατα μέταλλα καίσιο (σ.τ. 28,4^οC) και γάλλιο (σ.τ. 29,8^οC) μπορούν να είναι υγρά σε θερμοκρασία δωματίου.  Προσβάλλεται από το θείο και τις θειούχες ενώσεις, που μαυρίζουν την αστραφτερή και ανακλαστική του επιφάνεια. Διαλύει πολλά μέταλλα (π.χ. Au, Ag, Zn, Sn, Cu, Pb, Cd) σχηματίζοντας αμαλγάματα (υγρά ή στερεά διαλύματα μετάλλων σε υδράργυρο). Δεν σχηματίζει αμάλγαμα με τον σίδηρο και για τον λόγο αυτό μεγάλες ποσότητές του φυλάσσονται και μεταφέρονται με ασφάλεια σε σιδηρά δοχεία.

 Κυριότερο ορυκτό του υδραργύρου είναι το κιννάβαρι, HgS που χρησιμοποιήθηκε κατά το παρελθόν και ως ακριβό ερυθρό χρώμα (vermilion). Σπάνια στη φύση συναντάται και ως ελεύθερος υδράργυρος (“αυτοφυής”) .

Οι διαλυτές ενώσεις του είναι τοξικότατες. Εξαιρετικά  επικίνδυνες όμως είναι οι οργανοϋδραργυρικές ενώσεις, όπως π.χ. ο διμεθυλοϋδράργυρος, (CH₃)₂Hg, που σε ελάχιστες ποσότητες μπορούν να απορροφηθούν από το δέρμα και να είναι θανατηφόρες. Οι ατμοί του ίδιου του μετάλλου, που παράγονται ακόμη και σε θερμοκρασία δωματίου, είναι επίσης τοξικοί και απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή και καλός αερισμός κατά τη χρήση του.  . Η συνεχής εργασία με υδράργυρο χωρίς τα κατάλληλα μέσα προστασίας προκαλεί πονοκέφαλο, μαύρισμα των δοντιών και διαταραχές του νευρικού συστήματος.

 

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

1. «Εγκληματική εργαλειοθήκη» Universidade de Aveiro, EURO 4 SCIENSE 2.0
2. Wikipedia
3. Kathryn Harkup, A is for arsenic, The poisons of Agatha Christie, Εκδόσεις Bloomsbury